Kendini gerçekleştiren kehanetler, düşündüğünüzden daha sık görülür. Bu makalede, bu fenomeni tartışıyoruz ve bunun bilişsel bir hatadan nasıl kaynaklandığını açıklıyoruz. Ayrıca bazı klasik çalışmaların yanı sıra gerçek hayattan örnekler üzerinde duruyoruz.
Kendi Kendine Gerçekleşen Kehanetler
Hiç sabah uyandığında kötü bir gün olacağını düşündün mü? Tabii ki bu olmuştur, serçe parmağınızı masa ayağına çarptığınızı düşünün, çalışan iş arkadaşlarınız kötü bir ruh halinde görünüyor ya da çevrenizde anlam veremediğiniz garip şeyler oluyor gibi görünüyor. Eğer öyleyse, muhtemelen kendini gerçekleştiren bir kehanet deneyimliyordun. Kendini gerçekleştiren bir kehanet, bir kişinin bilmeden gerçeğin gerçekleşmesini beklediği bir tahminin gerçekleşmesine neden olmasıdır.
Başka bir deyişle, bir kişi veya olay gibi bir konu hakkında bir beklenti, o konuya yönelik davranışımızı etkileyebilir ve bu da beklentinin gerçekleşmesine neden olabilir. Örneğin, bir lise voleybol antrenörü birinci sınıf öğrencilerin daha az yetenekli olmasını düşünür, bu yüzden onları çok sıklıkla oynamaya sokmaz. Bir gün onları oyuna aldığında, paslanmış ve iyi olmadıklarını görür, böylece beklentileri ve düşündüğü şey ortaya çıkmış olur.
Kendini gerçekleştiren kehaneti dairesel bir model olarak düşünebilirsiniz. Bu dairesel modelde başkalarına karşı eylemlerimiz, bize karşı eylemlerin dikte edilmesi, daha sonra kendimiz hakkındaki inançlarımızın pekiştirilmesi, ve kendi hakkımızdaki inançlarımız vardır. Bu da, bizi döngünün başlangıcına getiren başkalarına karşı eylemlerimizi etkiler. Daha anlaşılır biçimde söylemek gerekirse; ilk aşamada aklımızda bir düşünce oluyor, ikinci aşamada bu fikri dikte ediyoruz, üçüncü aşamada bunu pekiştiriyoruz ve son aşamada en başta düşündüğümüz fikre tekrar geri geliyoruz. Bu model birinci sınıf voleybolcu örnekleri gibi negatif olabilir, ancak pozitif de olabilir.
Pygmalion etkisi
1960’ların sonlarında yapılan klasik bir çalışma, Pygmalion etkisi olarak da bilinen kendi kendini gerçekleştiren olumlu bir kehanetin gücünü göstermektedir. Robert Rosenthal, bir ilkokuldaki öğretmenlere, sınıflarındaki beş öğrencinin, yılın geri kalanında sınıf arkadaşlarından daha iyi performans gösterecekleri ‘akademik uzmanlar’ olarak tanımlandığını bildirdi. Öğretmenlere bunun o yılın başlarında yapılan testlerle belirlendiği söylendi.
Gerçekte, bu beş öğrenci tamamen rastgele seçildi, bu nedenle akademik performanslarındaki artışta diğer öğrencilere göre hiçbir fark yoktu. Ancak yıl sonuna kadar bu beş öğrenci diğer öğrencilerden daha iyi performans gösterdi. Öğretmenlerin ‘akademik uzmanlardan’ beklentileri, bu öğrencilere farklı davranmalarına, daha iyi ve daha fazla geri bildirim sağlamalarına, daha fazla soru sormalarına vb. neden oldu.
Bilişsel Hata
Kendi kendini gerçekleştiren bir kehanet yaşadığımızda, bilişsel bir hata gerçekleşir, bu da zihnimizin bizi gerçek olmayan bir şeye ikna etmesi demektir. Bilişsel hataların bir türü, yanlış bir sonuca atladığımız zamandır. Örneğin, bazen trafiğin önünü kesen adamın, bunu bir pislik olduğu için yaptığını varsayıyoruz; gerçekte, bunun iyi bir nedeni olabilirdi. Benzer şekilde, bazen iş bulamadığımızı varsayıyoruz çünkü potansiyel işveren bizi sevmedi; gerçekte bunun nedeni, işin zaten mevcut bir çalışana vaat edilmiş olması olabilirdi.
Yani, kendini gerçekleştiren bir kehanet bilişsel bir hatadır, çünkü bir şeylerin olacağını varsayarız ve böyle olduğunda haklı olduğumuzu varsayarız. Ancak, sonucu davranışımıza atfetmiyoruz.
Makale Özeti
Özetle, kendini gerçekleştiren bir kehanet kavramı, bir kişinin bilmeden gerçeğin gerçekleşmesini beklediği basit sebeplerinden dolayı bir tahminin gerçekleşmesine neden olmasıdır. Başka bir deyişle, bir konu hakkında bir beklenti, o konuya yönelik davranışımızı etkileyebilir ve bu da beklentinin gerçekleşmesini sağlar. Kendini gerçekleştiren kehanet döngüsü genellikle negatif kabul edilir, ancak pozitif de olabilir. Bu olduğunda, bu durum Pygmalion etkisi olarak bilinir.
Kendini gerçekleştiren bir kehanet yaşadığımızda, bilişsel bir hata da yaşıyoruz, bu da zihnimizin bizi gerçek olmayan bir şeye ikna ettiği zamandır. Bir şey olacağını varsayarız ve böyle olduğunda haklı olduğumuzu varsayarız. Ancak, sonucu davranışımıza atfetmiyoruz.
