Bu yazıda serebrum (beyin) ve serebral korteksin (beyin kabuğunun) yapısı ve kavramları açıklanmaktadır. İnsanların çevrelerinde olanları nasıl hissedip algıladığını ve onlara bilinçli bir şekilde nasıl tepki verdiklerini hiç merak ettiniz mi? Diğer bir deyişle, bir nesnenin kitap olduğunu nasıl anlarız ve onu bir masa üzerinde hareket ettirmeyi nasıl başarırız? Kafatasında yerleşmiş beyin adı verilen yapı, bu ve buna benzer birçok yetenekte anahtar rol oynamaktadır.
Sinirbilimciler on yıllardır tamamlanmamış bir başarı ile serebrumun gizemini çözmeye çalışırken, biz daha basit bir yolculuğa çıkacağız. Bu yazıda, tüm loblarına, yapılarına, oluklarına, kıvrımlarına ve sürekli orada yaşayan iki hayali insana bir göz atacağız.
| Tanım | Kafatasının ön kısmında bulunan insan beyninin en büyük ve ana kısmı. |
| Parçalar | Her biri dört lob’a bölünmüş iki yarım küreden (sol ve sağ) oluşur ; frontal, parietal, temporal, oksipital. Yapısal olarak bir dış gri madde tabakasından ( serebral korteks ) ve merkezi olarak konumlanmış beyaz maddeden oluşur. |
| Fonksiyon | Sinirsel bilgileri bütünleştirir, birleştirir, aktiviteyi başlatır ve koordine eder. |
Serebrum – Beyin
Ön beyin olarak da bilinen selebrum, beynin büyük bir parçasıdır. Embriyolojik olarak telensefalondan gelişmiştir. Serebrum, korpus kallozumu içeren derin bir uzunlamasına fissür (yarık) ile ayrılmış iki serebral hemisferden (sağ ve sol beyin yarımküreleri) oluşur. Beyin, beyin omurilik sıvısı ile dolu subaraknoid boşluğu barındıran meninks adı verilen ince ama koruyucu zarların içinde sarılır.
Daha önce insan beyninin bir fotoğrafını veya modelini gördüyseniz, tamamen düz bir yüzeye sahip olmadığını fark etmişsinizdir. Beyin her yöne doğru uzanan oluklar ve sırtlarla (çıkıntılarla) doludur. Bunlara sırasıyla sulcus ve girus denir. Bu sayede serebrumdaki yüzey alanını ve dolayısıyla nöron sayısını arttırmaktadırlar. Böylece serebral hemisferlerde daha büyük işleme ve bilişsel yeteneklere olanak sağlanmaktadır.
Her bir serebral hemisfer dört lobdan oluşur :
- Frontal
- Parietal
- Temporal
- Oksipital
Frontal lob
Frontal lob serebrumun en öndeki kısmıdır. Kas kontrolü, algılama, kişilik, davranış ve konuşma gibi faaliyetlerde rol alır. Parietal lobdan merkezi sulkus (Rolando yarığı) ile ve temporal lobdan lateral sulkus (Sylvius yarığı) ile ayrılır. Frontal lob üç sulkus ile dört girusa ayrılmıştır. Ön lobun tamamı, a. carotis interna’nın dalları olan ön ve orta serebral arterler tarafından sağlanır.
Parietal lob
Parietal lob, frontal ve oksipital loblar arasında yer alır. Frontal lobtan sulcus centralis ve parietal lobdan sulcus parieto-oksipitalis ile ayrılır. Dil ve hesaplamanın yanı sıra dokunma, ağrı ve basınç gibi çeşitli duyuların algılanmasında da rol oynar. Lob, intraparietal sulkus ile ayrılmış lobül (üst ve alt) olarak adlandırılan iki bölümden oluşur. Diğer önemli yerler arasında postsantral sulkus ile birlikte postcentral, angular ve supramarginal girus bulunur. Parietal lob, ön, orta ve arka serebral arterlerin dalları tarafından sağlanır. İkincisi, baziller arterden kaynaklanır.
Temporal lob
Hafıza, dil ve işitmeden sorumludur. Sulcus lateralisin altındadır. Temporal lob, üst ve alt sulkuslar tarafından sınırlanan üst, orta ve alt temporal girustan oluşur. Orta ve arka serebral arterlerden beslenir.
Serebrum (beyin) diyagramı, giruslar ve sulkuslar ve loblar:
Oksipital lob
Oksipital lob beynin en arka kısmındaki lobdur ve görsel uyaranlarla işleme katılır. Serebellumdan (beyincikten) ayıran bir dura mater kıvrımı olan tentorium serebelli üzerine oturur. Oksipital lob, sırasıyla sulcus parieto-oksipitalis ve sulcus calcarinus ile paryetal ve temporal loblardan ayrılır. Üst ve alt oksipital girusu (lateral oksipital sulkus ile bölünmüş), lingual girusu ve cuneus’u içerir. Oksipital lobun vasküler kaynağı posterior serebral arterden kaynaklanır.
Insula ve Limbik Lob
İnsular lob ve limbik lob gerçek birer lob değildir.
Frontal, parietal ve temporal lobların altında gömülü olan insula veya insular lob bulunmaktadır. İnsular lob tat, viseral ağrı ve işitme fonksiyonu gibi çeşitli duyuların işlenmesinde rol oynar. İnsula’nın merkezi sulkusu, yüzeyini kısa ve uzun girusa böler. Bu lob, orta serebral arterin dalları tarafından beslenir.
Beynin sagittal görünümünde belirgin olan son bir anatomik yapı, duyguların, öğrenmenin ve hafızanın yanı sıra viseral, hormonal ve otonomik işlevlerin modülasyonunda yer alan limbik lobdur. Limbik lob aslında yanlış bir adlandırmadır çünkü bir lobdan ziyade serebrumun bir bölgesi olarak kabul edilir. Korpus kallozumun daha üstünde olan bu bölge, hipokampal formasyon ( subkortikal yapı ) ile birlikte subkallozal, singular ve parahipokampal girustan oluşur.
Serebral Korteks – Beyin Zarı
Serebrum ve korteks genellikle birbirinin yerine kullanılır, ancak aslında oldukça farklı şeyleri ifade etmektedirler. Serebrum, beynin tüm ana bölümünü tanımlar. Gri ve beyaz madde olarak adlandırılan iki tür dokudan oluşur. Gri madde, nöral hücre gövdelerinden oluşur ve serebral hemisferlerin dış yüzey katmanını oluşturur. İşleme ve bilişle ilgilenir. Beyaz madde ise nöronların miyelinli aksonlardan oluşur ve serebrumun daha derin yapılarının büyük bir kısmını oluşturur, serebrumun çeşitli alanlarını bir araya getirmektedir. Yalnızca dış kısımdaki gri madde tabakası serebral korteksi (beyin kabuğunu) oluşturmaktadır.
Serebral korteks yapısal olarak sulkuslarla, fizyolojik olarak sağladığı fonksiyonlara göre daha küçük alanlara ayrılır. Bunlar toplamda 52 adet olan Brodmann bölgeleri olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflar beynin işlevsel alanlarını anlamamıza yardımcı olabilir. En önemli alanlar şunlardır:
| Frontal lob | Birincil motor korteks (Alan 4), premotor korteks ve tamamlayıcı motor korteks (Alan 6), frontal göz alanı (Alan 8), prefrontal korteks (Alan 9, 10) |
| Parietal lob | Birincil somatosensoriyel korteks (Alan 1, 2, 3), somatosensoriyel ilişki korteksi (Alan 5, 7), açısal ve supramarjinal girri (Alan 39, 40) |
| Temporal lob | Birincil işitme korteksi (Alan 41, 42), ikincil işitme korteksi (Alan 22) |
| Oksipital lob | Birincil görsel korteks (Alan 17), ikincil görsel korteks (Alan 18), ilişkisel görsel korteks (Alan 19) |
| Özel Brodmann alanları | Wernicke bölgesi (22, 39, 40) – konuşma akıcılığı Broca bölgesi (44, 45) – motor konuşma |
İlgili Akademik Makaleler:
- Eşzamanlı Elektroensefalografi, Kemirgen Serebral Korteks Laktat Konsantrasyonu ve Nöronal Faaliyet Optogenetic Manipülasyon Gerçek zamanlı ölçüm
- İnsan fetusu serebral korteksinde bazı adezyon moleküllerinin dağılımı
- Sıçanlarda (Rattus Norvegicus) maternal bilateral adrenalektomi (ADX)’nin fetal serebral korteks, hipokampus ve serebellum gelişmesi üzerine etkisi
- Ratlarda Yüksek Dozda Uygulanan B6 Vitaminin (Pyridoxine-HCl) Serebral Korteks Nöronları Üzerine Etkisinin Ultrastrüktürel Olarak Araştırılması
- Serebral süperfisyal siderozis: MRG bulgular›
