İnsanlar başarıyı ölçmek için kendilerini başkalarıyla karşılaştırdıklarında buna öz karşılaştırma denir. Bu makalede iki tür öz karşılaştırma hakkında bilgi edineceğiz: yukarı doğru sosyal karşılaştırma ve aşağı doğru sosyal karşılaştırma.
Sosyal Karşılaştırma Teorisi
İşinizin ne kadar iyi gittiğini nasıl biliyorsunuz? Örneğin, bir piyano konçertosu oluşturursanız, şimdiye kadar yazılmış en iyi konçerto olup olmadığını veya en kötüsü olup olmadığını nasıl anlarsınız?
Günlük yaşamlarımızda yaptığımız şeylerin çoğu değerlendirmesi objektif kriterler içermez. Yukarıdaki örneğimizde, konçertonuzun ne kadar iyi olduğuna dair doğru veya yanlış bir cevap yoktur yapabilseniz bile, başarıyı ve ne kadar doğrular? Nesnel cevapların olmadığı bir dünyada ne kadar başarılı olduğunuzu nasıl ölçersiniz?
Sosyal psikologların buna bir cevabı vardır. Sosyal karşılaştırma teorisi, öz değerlendirme için nesnel önlemlerin yokluğunda, nasıl yaptığımızı öğrenmek için kendimizi başkalarıyla karşılaştırdığımızı belirtir. Yukarıdaki örneğimize dönersek, konçertonuzun ne kadar iyi olduğuna dair önlem diğer konçertolarla karşılaştırmaya bağlıdır. Diğer modern konçertoların çoğundan daha mı iyi?
Bu soruların cevapları konçertonuzun iyi olup olmadığını anlamanıza yardımcı olacaktır. Kendinizi ve konçertonuzu diğerleriyle karşılaştırarak ne kadar iyi (veya ne kadar kötü) olduğu hakkında bir fikir edinebilirsiniz. Bir görev için nesnel bir önlem olsa bile, çoğu zaman başarı için hala nesnel bir ölçü olmadığını unutmayın!
Yukarı ve Aşağı Karşılaştırmalar
İnsanların yaptığı iki tür karşılaştırma vardır: yukarı doğru karşılaştırmalar, yani kendimizi bizden daha iyi olanlarla karşılaştırmak ve aşağı doğru karşılaştırmalar yani kendimizi belirli bir görevde olduğu kadar yetkin olmayanlarla karşılaştırmak.
Bir alt yapı futbol oyuncusu düşünelim ona Arda diyelim, Arda geçen sezon 38 gol atmış olsun ve kendini ünlü bir futbolcu ile karşılaştırsın ve en iyi futbolcular 60 gol attı ben bu seviyeye yakınım desin. Bu karşılaştırma yukarı doğru bir karşılaştırmadır, çünkü Arda kendini kendi koşulardan daha yetenekli biriyle karşılaştırır.
Ya da kendini amatör mahalle oyuncularıyla karşılaştırabilir. O zaman, Onlar sadece 10-15 gol atabiliyor, bu yüzden oldukça iyiyim’ diyebilir. Bu aşağı doğru bir karşılaştırmadır, çünkü başarısını kendi koşulları kadar iyi olmayan diğerleriyle karşılaştırır.
Hem yukarı hem de aşağı karşılaştırmaların faydaları ve dezavantajları vardır. Aşağı doğru sosyal karşılaştırmalar benlik saygısını artırabilir. Mantıklı çünkü Arda kendisi hakkında oldukça iyi hissetti. Bazı çalışmalar, meme kanseri hastalarının durumunun kendilerinden daha kötü olan başkalarına bir başa çıkma mekanizması olarak baktıklarını göstermiştir. Birinin kanseri daha kötüyse, durumunun o kadar da kötü olmadığını hissederler.
Bu arada yukarı doğru sosyal karşılaştırmalar, bize daha iyisini yapmamıza ve bizi daha da fazla çabalamaya yönlendiren bir rekabet ruhunu tutuşturmaya ilham verebilir. Örneğin Arda ünlü futbolcular gibi gol atmak için daha fazla çabalamaya karar verebilir. Yukarı doğru karşılaştırmalardaki sorun, bir kişinin benlik saygısının düşmesine neden olabilmesidir ve insanlar, kendilerini karşılaştırdıkları kişinin çok gerisindeyse görüp hayal kırıklığına uğrayabilir ve vazgeçebilirler.
Sosyal Karşılaştırma Yanlılığı
Yukarı doğru sosyal karşılaştırmalarla ilgili bir başka sorun, bazen kıskançlığa veya yoğun rekabetçiliğe yol açabilmeleridir. Vücudunu dergilerin kapağındaki modellerle karşılaştıran bir ergen kız düşünün. Çok sayıda olumsuz duygu hissedebilir: düşük benlik saygısı, modellerin kıskanması gibi..
Yukarı doğru karşılaştırmalar kıskançlık ve rekabetçilik gibi olumsuz yan etkilere yol açtığında buna sosyal karşılaştırma yanlılığı denir. Bunun yaygın bir örneği iş dünyasında meydana gelir: İnsanlardan yeni çalışanlar işe almaları veya tavsiye etmeleri istendiğinde, genellikle kendi güçlü yönleriyle rekabet etmeyen ve bu nedenle onları tehdit etmeyen adayı seçerler. Ne yazık ki, bu işgücü kalitesinin düşmesine ve dolayısıyla bir şirkette başarı veya prestij kaybına yol açabilir.
Makale Özeti
Hiçbir nesnel önlem olmadığında başarımızı ölçmek için, insanlar kendilerini sosyal karşılaştırma teorisi olarak adlandırılan başkalarıyla karşılaştırırlar. İki temel sosyal karşılaştırma türü vardır: insanlar kendilerini olduklarından daha iyi olan insanlarla karşılaştırdıklarında yukarı doğru karşılaştırma ve insanlar kendilerini olduklarından daha az yetenekli olanlarla kıyasladıklarında aşağı doğru karşılaştırma. Hem yukarı hem de aşağı karşılaştırmaların güçlü ve zayıf yanları vardır. Yukarı doğru sosyal karşılaştırmalar düşük benlik saygısı, kıskançlık ve rekabete yol açtığında buna sosyal karşılaştırma yanlılığı denir.
